İNŞAAT TEKNİK TERİMLER SÖZLÜĞÜ

Aderans : Bir maddenin başka bir maddenin yüzeyine yapışma özelliği olarak tanımlanır. Yapışma-kenetlenme
Aderans , beton ile çeliğin birbirine yapışması ve kuvvetli bağlarla bağlanmasıdır. Betonarmeyi betonarme yapan en önemli özelliktir. Boyanın boyanan yüzeye kabarmadan, ince tabakalar halinde kalkmadan veya çatlamadan durma kabiliyetinede aderans denir.

Agrega : Agrega, kum ve çakıl (veya kırmataş) karışımı olarak tanımlanmaktadır.
Genellikle büyüklüğü 1-4 mm arasında olan agrega, kum olarak büyüklüğü 8-31,5 mm arasında olan agrega ise çakıl olarak adlandırılır ve belirtilen ölçülerin aralığındaki malzemenin tümünün bir arada karıştırılması ile oluşur. Agrega dolgu malzemesi veya yapay taş beton oluşturmak amacıyla diğer malzemeler ile birlikte belirli ölçülerde kullanılan malzemedir.(harç yapımı) 

Aplikasyon : Proje yapım aşamasında yapının temelinin ve kolonlarının yerlerinin arazi üzerinde tespit edilmesi yani araziye oturacağı
kısmı belirleme işlemidir.

Asmolen : Pişirilmiş toprak, curuf ve çimento karışımından yapılan, ses geçirmez boşluklu briket cinsidir.

Asmolen Döşeme : Dişli döşemenin dişleri arası kil, hafif beton, strafor veya ytong ile doldurulduğunda oluşan döşemeye asmolen döşeme denir. Bu döşemelerin ısıyı ve sesi geçirme oranı azdır, kalınlığı fazladır.

Ataşman Defteri : Planı ve projesi bulunmayan işlerle ilgili imalatlara ait plan, bilgi ve hesaplamalar ile tartı, ölçü tutanakların yazıldığı defterdir.
Ataşmana rölevede plan ve projelerinde ölçülerinin tespit ve kontrolü mümkün olmayan işler kaydedilir. Zamanında tutulması gereken, tartı, yerinde ölçü, tespit ve benzeri diğer tutanaklar, tarihleriyle birlikte içerdikleri konular da belirtilmek suretiyle ataşmana eklenir.

Aks :  Mimari yapılarda yapı statiğine bağlı olarak kolonların hizalamasında kullanılan ve nokta çizgi formatıyla x ve y yönlerinde çizilen sanal eksen çizgilerine denir.
İki kolonun ortasından ortasına alınan ölçü, uzaklık olarakta tanımlanabilir.

Aliynman : Hizaya getirme, aynı eksene getirme demektir.

Ankastre : Bir oyuğa, yuvaya yerleştirilmiş tesisat. Örnek bir ucu gömülü sabit diğer ucu açıkta boşta kalmış kiriştir.

Balast : Demiryolu üst yapı malzemelerinin başlıcalarındandır. Platformun üstüne döşenen traverslerin aralarını dolduran ve traverse yataklık eden, sert ve sağlam taşlardan 3 cm - 6 cm çapında, kırılmış, keskin köşeli ve keskin kenarlı kübik şekilli malzemeye balast denir.
Üstyapı dolayısıyla altyapıya gelecek yüklerin azalmasını ve düzgün olarak dağılmasını balast sağlar.

Baypas : Devre dışı bırakma, aşırtma veya kırmataşın konkasörlerde kırılması ve dane çaplarının küçültülmesi işleminde dışarı atılan kirli ince toz malzemdir. 

Beton :  Çakıl, kum gibi agrega olarak isimlendirilen maddelerin bir bağlayıcı madde ve su ile birleştirilmesinden meydana gelen inşaat yapıtaşıdır. Bağlayıcı madde de genellikle çimentodur.
  
Bims : Volkanik kökenli slikat esaslı camsı ve gözenekli bir yapıya sahip hafif yapı elemanıdır.
Yaklaşık ağırlığı 500 kg/m3 olan bims yapısındaki boşluklar sayesinde yüksek ısı ve ses izolasyonu özelliklerine sahiptir. Bims bu özelliği sayesinde kışın soğuktan, yazın sıcaktan etkilenmeyi en aza indirir. İyi sıva tutar ve akustiği yüksektir.

Blokaj : Grobeton dökülmeden önce, boyutu aşağı yukarı 15 cm ebatlarında taşların yere döşenip sıkıştırılmasıdır.

Bordür : Yaya kaldırımının yol ile birleştiği yerdeki kenar taşıdır.

Brüt Beton : Brütbeton üzerine herhangi bir sıva, boya ve benzeri kaplama malzemesi uygulanmamış çıplak düzgün yüzeyli betondur.

Çiçeklenme : Beton ve duvar yüzlerinde beliren beyaz renkli lekelerdir. Suda eriyen bileşimlerin beton ve harçtan ayrılması ve sonra karbonla birleşmesi sonucu oluşur. 

Dansite : Yoğunluk demektir. Fransızca densité kelimesinden gelmiştir.

Deşarj : Boşalma. Elektrik yükünün sıfıra düşmesidir.

Dever : Dönüşlerde virajlarda yani kurplarda merkeze doğru verilen eğime denir.

Dilatasyon : Yapının zeminden, depremden,  yapı yükünden kaynaklanan oturmalardan veya elemanların farklı genleşmelerinden dolayı oluşabilecek hareketleri-çalışmaları karşılayabilmek için bırakılan boşluk olarak tanımlanır.

Doz : Bir m3 betonda bulunan çimentonun kilogram olarak miktarıdır.

Dozaj : Bir maddenin bir birleşiğe, bir karışıma giren veya girmesi gereken miktarıdır.

Durabilite : Kalıcılık, Betonun zaman içinde dış etkilere (fiziksel & kimyasal) karşı gösterdiği dayanıklılık.

Ekskavatör : Bir ucunda kepçesi bulunan ve paletler üzerinde hareket eden, mazot (motorin) ile çalışır motorla donatılmış toprak veya cevher kazma ve yükleme aracı. Kepçeli-çarklı ekskavatör gibi çeşitli şekillerde çalışan çeşitleri vardır.

Elastisite : Bir cisme kuvvet tatbik uygulandığında cisim bir miktar deformasyona uğrar. Bu cisim üzerindeki kuvvetin kaldırılması ile ilk durumuna dönebilme özelliğine elastisite denir.

Elastisite modülü : Bir malzemenin kuvvet altında elastik şekil değişitirmesinin ölçüsüdür.
Elastisite Modülü (E) =Normal Gerilme (sigma) / Birim Uzama (epsilon)

Etüt : Herhangi bir konuda yapılan inceleme, araştırma, ön çalışmaya denir. Örneğin Zemin Etüdü

Fay : Kayaç kütlelerinin bir kırılma düzlemidir. yer kırığı çatlağı olan uzantıya denir.

Finişer : Asfalt ve beton serme ve sıkıştırma makinesine finişer denir.

Firkete : U harfi biçiminde bükülmüş betonarme demirine firkete denir.

Fore Kazık : Zemine örneğin 65 cm - 100 cm çapında boru çakılarak açılan deliklere konulan donatılar ve üzerine dökülen, deliği tamamen dolduracak şekilde, beton ile yerinde imal edilen kazıklardır. Genellikle zayıf zeminlerde kullanılır, Üst yapıdan gelen yüklerin etkisini sağlam zemine aktarmada kullanılır.

Gabari : İnşa edilecek bir binanın belediye tarafından öngörülen azami yüksekliğine gabari denir.

Gazbeton : Gazbeton; silisli kum ( kuvarsit ), çimento, kireç ve su karışımıyla oluşturulan harcın, basınçlı buhar altında sertleşmesi ile elde edilen gözenekli tuğla biçiminde bir yapı malzemesidir.
Yapısının %70-80’ i durgun hava içeren gözeneklerden oluşur. Gözenekler küçük,yuvarlak, homojen dağılımlıdır. Gazbetona yüksek ısı yalıtımı ve en hafif yapı malzemesi olma özelliğini sağlayan, bu küçük gözenekler içine sıkışmış kuru havadır. Yoğunluğu düşük masif bir malzemedir.Isı iletkenliği en düşük kagir duvar malzemesidir.

Grobeton : Düşük dozlu donatısız betona grobeton denir. Dayanıklılığın önemli olmadığı dolgu, tesviye ve temel altı betonu olarak atılır. Grobeton atmaktaki amaç zemin ile temelin ilişkisini keserek zeminden gelebilecek su veya zararlı kimyasalların temel betonarmesine zarar vermesini engellemek ve temel donatısı döşenmesi için zemini düzlemektir. Beton yollarda alt temel tabakası olarak atılabilir.

Harç : Yapıda tuğla ve taşları birbirine bağlamak ve kagir duvar ile tavanları sıvamak için kullanılan kum, kireç, çakıl, mıcır, çimento ve suyu belli oranlarda karıştırarak oluşturulan hamura harç denir.

İstinat Duvarı : İstinat dayanma, yaslanma, kuvvet alma anlamlarına gelir. Yüksek bir setin veya şevin kenarına toprağı tutmak üzere örülen duvar, dayanma duvarına istinat duvarı denir.

Karkas : Bir yapının taşıyıcı iskeletinin tümüne karkas denir. Betonarme, çelik olabilir.

Karot : Zemin, beton, asfalt gibi yapımlardan, karotiyer ile alınan silindirik numuneye karot denir.

Kompakt : Yoğun, sıkı, sağlam.

Konsol : Sadece bir ucu yapı elemanına gömülü, diğer ucu boşta olan yapı elemanına konsol denir.
Duvar kenarına yerleştirilen, üstüne ayna ve başka eşyalarda konulan, çekmeceli mobilyayada konsol denir.

Korozyon : Malzemenin, demirin paslanma ile dayanım kaybına uğramasıdır. Aynı zamanda toprak yüzeyinden zemin içerisine doğru gelişen yavaş kimyasal bozunma aşınmadır.

Kür : Betonun priz süresi ve dayanım kazanması aşamasında su kaybı ve hava etkisinden korunmasına denir. Betonun bakımıdır.

Lento : Üzerlerine gelen duvar yüklerini taşıyabilmek için kapı, pencere açıklıklarının üstlerine konan demir ya da betonarme kirişlere lento denir.

Loder : Yükleme makinesidir. Malzemeyi doğal bulunduğu yerden alıp başka bir yere (genellikle kamyon gibi uzun taşıma mesafesine sahip araçlara) götürmek için kullanılan makine. Kısa mesafede taşıma yaparlar.

Mafsal : Eklem, oynak yeri: Mafsalda moment sıfırdır. Birbirine bağlanmış parçaların her yönden dönmesini sağlayan baglantı ögesidir.

Masif :  Kelime anlamı som katıksız demektir. Kütle ya da külçe halinde olan, masif ahşap. Kaplanmış veya doldurulmuş değil yekpare malzemedir.

Mesnet : Bir cismin ötelenme ve dönme hareketlerini engellemek ve cismi hareketsiz hale getirmek için, cismin temas ettiği noktalarda hareketini durdurucu kuvvetler oluşmasını sağlayan başka cisimler kullanılır. Bu cisimlere mesnet denir. 

Mertek : Ahşap çatıda mahyadan oluklara kadar uzanıp çatı örtüsünden gelen yükleri taşıyan ve aşıklara gönderen, genellikle 3/10, 4/10, 5/10, 5/12 cm ebatlı kalaslara mertek denir. Türkiye'de mertek aralıkları en fazla 75 cm yapılabilir.

Mıcır : 4-32 mm dane çaplı büyük taş parçalarının kırıcılarda kırılmasıyla elde edilen iri agregadır. Kırmataş.

Moloz : Toprak ve kireçle karışık taş kırıntıları, yapı yıkıntılarıdır.

Moment : Kuvvetin döndürme etkisidir. Bir kuvvetin, bir cismi bir nokta veya bir eksen yörüngesinde döndürme etkisini belirleyen vektörel bir niceliktir. 

Nervür : Direnci artıran çıkıntı, diş. Bir veya iki milimlik kıvrım.

Nervürlü Döşeme : Bir yönde yaklaşık 50 cm aralıklı seri kirişçikli tek doğrultulu döşeme.

Nervürlü Demir : Direnci artıran, üzerinde çıkıntılar bulunan, dişli demir çubuk, nervürlü demir. Önemi çeliğin betonla yekpare hale gelerek demirin betondan sıyrılma etkisini yok etmektir.

Nivelman : Arazi üzerinde çeşitli noktaların belli bir röpere göre yükseklikleri ya da yükseklik farklılıklarını ölçmektir. Düşey mesafe ölçme işlemleridir.

Parapet : Çatı, köprü, balkon, teras gibi yapıların çevresinde korkuluk olarak yapılan alçak duvarlardır.

Permabilite : Suya olan dayanıklılık durumu, geçirgenlik.

Poisson Oranı : Cisimdeki enine kısalmanın boyuna uzamaya oranıdır. Başka deyişle enine birim deformasyonun boyuna birim deformasyonun oranıdır. Poisson oranı kesinlikle 0.5 değerini geçemez. Bu oran 0.5’e yaklaştıkça suya doygunluk artar.

Porozite : Bir malzemenin boşluk hacminin toplam hacmine oranı porozite olarak tanımlanır ve % olarak belirtilir. Boşluklu malzemnelerin porozitesi yüksektir. Örneğin gazbeton.

Poz : İnşaat  mekanik elektirik işlerinin her birini ayrı ayrı tanımlamak ve ayırt edebilmek amacıyla, bu sektörde ortak bir dil ve kullanım oluşturmaya yönelik olarak devletin resmi ve yetkili makamlarınca (Çevre Şehircilik Bakanlığı ve diğerleri) belirlenmiş, standart, teknik özellikler, yapım şartları , birim fiyat tarifleri, numaralandırmalar ve bunların tanımlamalarına poz denir.

Prekast : Precast, alkaliye dayanıklı özel cam elyafıyla güclendirilmiş, çimento - kum karışımı bir betondur (GFRC - Glass Fiber Reinforced Cement). Yüksek çimento oranı, düşük geçirgenlik Precast’ı dış etkenlere karşı kaliteli bir brüt betondan daha dayanıklı hale getirmektedir.

Piriz : Yeni dökülmüş taze betonun sertleşip, mukavemet kazanmasına piriz yada betonun priz alması denir.

Rijit : Sert, katı, eğilmez, bükülmez. Oynak ya da esnek olmayan. Dış kuvvetler altında şekil değişikliği göstermeyen yani deforme olmayan cisimler rijittir.

Rotari : Delicisi dönerek çalışan sondaj makinasına rotari denir.

Rötre : Üretimi takiben aynı çevre şartlarında herhangi bir yapı elemanının boyutlarında zamanla kısalma olmasına rötre denir. Beton döküldükten sonra su kaybetmesi rötre yapar. buda çatlağa neden olur.

Segregasyon : Ayrışma, Betonu oluşturan malzemelerin birbirinden ayrılması bir tarafta toplanması homojen olarak dağılmaması ve betonun üniformluğunu kaybetmesidir. Segregasyon, çok fazla veya çok az şişlenmiş betonlarda da oluşabilir. Ayrışma, kısaca 'betonun çok kum çakıllı ve az kum-çakıllı olarak ayrışması' şeklinde tanımlanır. Ayrışma betonu zayıflatır ve iri çakıl yığılması ile oluşmuş, boşluklu bölgelerin oluşmasına neden olur. Agrega gradasyonunun doğru seçilmesi, betonun dikkatli ve özenli dökülmesi, betonun vibrasyonu ve şişlenmesi ile ayrışma önlenebilir. Beton kalıba her yerine temas edecek ve homojen dağılacak şekilde döküm yapılmalıdır.

Slamp - Çökme Deneyi : Bu deney ile betonun kıvamı belirlenir. (S1-S2-S3-S4-S5) Kesik koni şeklindeki kalıp 3 eşit aşamada betonla doldurulur ve her aşamada 25 kere standart bir çubuk ile şişlenerek sıkıştırılır. Numune sarsılmadan kalıp kaldırılır ve çökme miktarı mm cinsinden ölçülerek slamp değeri bulunur. 

Soğuk Derz : Birbiri üzerine veya yanına devam eden beton kütleleri arasındaki aderansın sağlanamayarak ayrı çalışmalarına sebep olan bir yapım hatasıdır. Genel olarak beton kütlelerinin peşpeşe dökülmesi gerektiği durumlarda ilk dökülen kütlenin prizini almaya başlamsı ve ikinci kütlenin birinci kütleye yapışmamasıyla meydana gelen sakıncalı süreksizlik durumudur.

Sömel : Temel yada kolonların altına yükü daha geniş alana yaymak için yapılan yapı elemanlarına sömel denir. Temel ayağı, hatıl.

Statik : Hareketi olmayan, belirli bir süre değişmeyen, duruk. Kuvvetlerin dengelenmesi ile ilgili. Durağan nesnelerin üzerindeki kuvvet dengelerini konu alan bilim dalıdır.

Şapo Demiri : Betonarme kiriş ve döşemelerde aşırı çekme gerilmelerini karşılamak üzere mesnetlerde çekme bölgelerinde ek olarak en üst konan özel şekilli demir. 

Şönt Baca : Zeminden çatı üstüne çıkan bir ana şönt  baca ve bu ana bacaya bağlanan her daireye ait branşmanlardan meydana gelen bacalardır. Şönt baca branşman boyu 1.20cm den küçük olmamalıdır Yan yana iki branşman aynı ana şönt bacaya bağlanamazlar. Son kat baca boyu en az 4 m olmalıdır

Tabliye : Yapılardaki yatay elemanlardan boyutları itibariyle levha sınıfına giren elemanlardır. binalardakilere döşeme denir. Köprü yapımında ilk olarak yerleştirilen ve köprüyü oluşturan bölümdür.

Taşeron : Büyük bir işin bir bölümünü yaptırmayı, asıl müteahhitten kendi üzerine alan ikinci müteahhit. Altyüklenici de denir.

Tüvenan : Ocaktan yada dereden çıkarılmış halde bulunan elenmemiş ve yıkanmamış, olduğu gibi kullanılan kum çakıl karışımı yapı malzemesi.

Vibrasyon : Titreşim. Küçük ve hızlı salınım, ihtizaz. Bir noktanın gözün göremeyeceği kadar kısaca kımıldanışı, ihtizaz. Beton dökümü sırasında betonun homojen yayılması için kullanılır.

Viskozite : Akışkanın kayma gerilmesine karşı gösterdiği direncin bir ölçüsü olup, akışkan molekülleri arasındaki faaliyet ve kohezyondan kaynaklanmaktadır. Akışkanları oluşturan moleküllerinin birbirlerine ve su içinde hareket eden cisme karsi gösterdigi sürtünme direncidir.